«Кітап- білім бұлағы», ал сол бұлақтың бастау көзі мектеп оқулықтары екендігіне ешкім де таласа қоймас. Сонау балалық бал дәуренде бауыр басқан оқулықтар бізді білімнің даңғыл жолына алып шықты. Балалық шақтан арман боп, асу бермес асқар шыңдай көрінген білім баспалдағына жетеледі.
Арада сандаған жылдар салып, көздеген мақсатымыздың, көкжиегіне қол созғанда біздің қай – қайсымыз болмасын алтын ұя мектебімізді, ұлағатты ұстаздарымызды, әр сыныпта оқыған оқулықтарымызды сағынышпен еске алғанымыз хақ. Мен үшін ол оқулық әдебиет оқулығы еді. Менің әдебиет оқулығын соншалықты ардақ тұтуымның өзіндік себебі де жоқ емес. Бесінші сыныпты аяқтаған тұста әкем өмірден озды.
Бұл мамыр айының аяғы еді. Қойлы ауылда тұратынбыз, олар жайлауға көтеріле көшкенде біздің үй қыстақта қала берді. «Сіздерге арнайы көлік жіберіп көшіртіп аламыз»,- деген бөлімше басқарушысы тек күн артынан күн өтіп жатса да, бөлімше орталығынан бірталай шалғай жатқан.
Біздің ауылға ат ізін салған тірі жан болмады. Айнала төңіректегі саусақпен санарлық фермаларда ешкім қалмаған, бәрі жайлауға көшіп кете барған, күн ұзақ ауылдың қарсы бетіндегі биік тауға шығып, бөлімше орталығынан келетін қара жолға көз тігумен қатты қалжырап, қара кеште ұшып жығылатын едім.
Сол күні таң атысымен киініп алып, есікке беттей бергенімде шешем келетін көлік үйге келеді ғой: «Үй маңынан ұзама»,- деді қатқыл үнмен содан екі қолым алдыма сыймай зеріккендігім соншалық- биікте ілулі тұрған сөмкеме қол созғам. Әдебиет оқулығы қолыма ілікті, аңтарылып көп отырдым. Кенет «Кедей» поэмасы көзіме шоқтай басылды. Әлгі поэманы зер сала бірнеше рет дауыстап оқып шықтым.
Аз уақытта біршама жаттап та алдым. «Ашаршылықта жеген құйқаның дәмі ауыздан кетпес» демекші сол уақиғаны есейгенде де жиі еске алып, оқушы жинендерімнің әдебиет оқулықтарын жиі қолға алатынмын. 1999 - жылы Красноармейка орта мектебіне тарих пәнінің мұғалімі болып жұмысқа орналастым. Араға бір – екі жыл салып өз мамандығым бойынша қазақ тілі мен әдебиетінен сабақ бере бастадым.
Еліміз 1991 - жылы Тәуелсіздік алғанына қарамастан мектептерде әлі де кеңес кезінде баспадан шыққан оқулықтар оқытылатын. Арада тоғыз жыл салып, 2000 - жылы 5 - сыныпқа арналған әдебиет оқулығы жарық көрді. Бұдан кейінгі жылдарда қолға алынған іс сәтімен жалғасып, ақыры, 11 - сыныпқа арналған қазақ әдебиеті оқулығы 2007 - жылы шәкірттер қолына тиді. Аталған оқулықтарды «Мектеп», «Ата-мұра», «Арман-ПВ» баспалары жарыққа шығарды.
Ел Тәуелсіздігінің алтын айғағындай болып әсем безендірілген 5- сыныпқа арналған әдебиет оқулығын шыққан зор толқу үстінде ашқаным есімде қалыпты, өйткені уақыт тозаңынан көміліп, күні өтіп бара жатқандай көрінген. Ана тілімізде бұл сан жылдар сағынтып, сарғайтып, үміт үзілер шақта айы өтіп, күні батқан кеңестік кезең түсірген қап-қара тұманды мәңгілік сейілткен шұғылалы таң шапағындай әсер еткен.
Бұл күнге дейін өңделіп-жөнделіп 3 басылымы жарық көрген екен. Соңғысы 2010 жылғы басылым «Әдебиет деген не ?» деген тақырыппен берілген түсінік аз сөзбен көп жайды аңғартады. Осы кітаптың басты жаңалығы ретінде аңыз әңгімелер, шешендік сөздер мен діни әңгімелерді атар едім. Бұлардың әрқайсысының жеке-жеке топталып берілуі көңіл аудартады.
Ал діни әңгімелер, тіпті тұңғыш рет оқулықтан орын алып отыр десек артық айтқандық болмас. XIX ғасыр әдебиеті бөлімінде Махамбет Өтемісұлы, Ыбырай Алтынсарин, Абай Құнанбаевтың шшығармалары берілген. Газет оқырмандарынан кешірім сұрай отырып, тізімді одан әрі жалғастыруға тура келді.
С. Торайғыров, М. Жұмабаев, С. Сейфуллин, Ш. Жансүгіров, М. Әуезов, С. Мұқанов, Ғ. Мүсірепов, С. Бегалин, И. Байзақов, Қ. Әбдіхалықов және Қ. Аманжолов, Ж. Молдағалиев,С. Мәуленов, Қ. Шаңғытбаев одан әрі М. Мақатаев, С. Жүнісов, Т. Молдағалиев, Қ. Жұмаділов, Ф. Оңғарсынова, М. Шаханов, К. Ахметовалардың шығармалары берілген.
6-сыныптың оқулығында Ш. Мұртаза, Ә. Нүрпейісов, С. Мұратбеков, Ә. Кекілбаев, М. Мағауин, Д. Исабеков, Т. Әбдіковтің төл шығармалары орын алған.. Бұлардың біразы қазақ әдебиетінің тал бесігін тербетіп, қаз тұрып қалыптасуына қыруар еңбек сіңірсе, атағын әлемге Мәшһүр етсе, енді біразы алдыңғы толқын ағалар ісін сәтімен жалғастырып, әдебиетіміздің көркемдік көкжиегін кеңейтіп, соңы сөз, жаңа үлгі қалыптастырып, шаңырағын биіктетіп, керегесін кеңейткен қаламгерлер дей тұрсақ та, сынып сайын арагідік сынып аралата аталған авторлардың шығармаларын тықпалай берудің жөні бар ма? Жоқ, әлде бізде аты аталғандардан басқа әдебиет оқулығына шығармасын енгізуге лайықты қаламгерлер жоқ па?
Олай дей алмас едік, қаламгерлерде жас ұрпаққа ұсынуға тұрарлық шығармалар да баршылық. Тек оқулық құрастырушылардың назарына ілікпей жатса амал не, мүмкін, олар барымыз да, нарымыз да осылар, жеткіншектер осылардың шығармаларын оқып, санасына тоқып өссе, жеткілікті дейтін болар. Ал ұстаздар мүлде басқаша ойлайды. Еліміз Тәуелсіздігін алғалы 21 - жыл толып отыр. Ал оқулықтарда Тәуелсіздігіміздің нышаны, тек, рас, 5 - сынып оқулығында. Тұманбай Молдағалиев атаның «Бауырлар» атты өлеңіндегі :
Желбіреді көгімде, міне туым,
Тұлпарым да дайын тұр мінетұғын.
Мынау үлкен мәңгілік қалаларда,
Үйлерің тұр көшіп кеп кіретұғын.
Оянады көңілден қайдағы арман,
Бақыт желі ескендей жайлап алдан,
Президентім бар менің елі түгіл,
Ақ киізге көтеріп, сайлап алған,-
деген жолдардан аңғарылады. Бұл аздық ететіні сөзсіз. Оқушылар кейде: «Бұл кісінің өмірбаянын, шығармаларын былтыр өттік емес пе, жылда –жылда оқи береміз бе?»-дегенде, әсіресе ,-осы шығарманы осы тақырыпта қалам тербеген қазіргі ақын-жазушылардың шығармаларымен салыстырып талдаңдар,-дегенде: «Мұғалім біз қазіргі ақын- жазушыларды білмейміз ғой»,-дегенде не дерімізді білмедік.
Осы мақаланы жазу барысында мен пікір алмасқан Павлодар ауданына қарасты Красноармейка, Павлодар қаласындағы кадет мектебінің, Қ.Т. Жақиянова, С.Е. Аханбаева, тағы басқалардың пікірлері осыған саяды. Бір сөзбен, әдебиет оқулықтарын жаңа есімдермен толықтыру- уақыт талабы. Оны жүзеге асыру үшін атақ-даңқына қарамай, кез келген авторды 1 - 2 реттен артық басуға шек қою қажет сынды. Сонда ғана мектеп оқушылары А. Сейдімбековтің, Қ. Салғариннің, Қ. Мырзабековтің,
Ж. Абдрашевтың, Н. Оразалиннің, Ғ. Жайлыбайдың, С. Ақсұңқарұлының,
Д. Амантайдың, Н. Айтұлының, М. Айтқожинаның, А. Бақтыгереева,
С. Досановтың, Ұ. Есдәулетовтің, А. Кемелбаеваның, Р. Ниязбектің,
Б. Нұржекевтің, И. Оразбаев, Иран-Ғайып, Е. Раушанов, И. Сапарбай тағы басқалары оқулықтарға кіруге мүмкіндік алар еді. Әрине, бұл арада тек осы аты аталғандар ғана оқулықтардан орын алу керек деген астам ойдан аулақпын.
Оқулықтарға кімдер кірсе де, оқулық ажарын ашып, өткен ғасырдың соңғы 30 - 40 жылы қала берді Тәуелсіздіктің 21 - жылы арасында өмірге келген, қуатты, шынайы заман тынысын анықтай алатын шығармалар енсе деген ой қолға қалам алдырған еді. Ал барды-бар, жоқты жоқ деу, бардың байыбына жіті бағалау, жоқты іздеу қай-қайсымыздың азаматтық парызымыз екенін естен шығармайық.
2012 - ж.
Сүлеймен Баязитов