Айта кетсек «вегетариандар», «свингерлер», «полиаморлы отбасын насихаттаушылар» жалпы санын тізіп тауыса алмайсың. Сондай ағымдардың ішінен өзгелерден ерекшеленер ұстанымдарымен, және жақтастарының көптігімен ерекшеленетіні ол – «фригандар» болып отыр.
Ағылшын тілінен тікелей аударғанда «фри» еркін, тегін ал «веган»-вегетариан» сөзінің қысқартылған баламасы болып табылады. «Фриган» термині 1990 жылдардың ортасына таман пайда бола бастады. Бұл сөздің авторы «Against Me» рок-тобының әншісі Уоррен Уокс. Ол 1999 жылы «Неліктен фриган» памфлетін жазып шыққан.
Ағым негізі өздерін демократия отаны санайтын АҚШ-та қаланған. Кейіннен Бразилия, Швеция, Ұлыбритания, Эстония, Ресей, Украина, Оңтүстік Корея секілді әлемнің дамыған елдеріне кең тараған.
«Фригандар» күнделікті экономикалық-қаржылық шығындардан бас тартып, адамзатқа күнделікті қажет ресурстарды үнемдеуге шақырады. Өз мақсаттарын жүзеге асыру үшін «фригандықтар» күнделікті нәпақасын қоқыс жәшіктері мен қоқысханадағы азық-түліктерден айырады. Олардың бұлжымас кодекстері мен қатаң ішкі тәртіптері бар. Басты қағида супермаркеттер мен көпқабатты тұрғын үйлердің қоқыстарынан тамақтанып, соңдарынан тазалап кетуге міндетті. Себебі келесі келген фриган үшін еш қиындық туындамауы қажет. Бұл жерде В.К. Арсеньевтің «Дерсу Узала» кітабында тамаша суреттелген осыған ұқсас аңшылардың дәстүрі түсіп отыр. Бәлкім «фригандар» өздерін жаңа замандағы мегаполистердің «аңшылары» деп санайтын болар.
Қымбат коттедждер мен вилла қоқыстары олар үшін емес. Қауіпсіздік үшін ауруханалар мен клиникалардың қоқысына аттап баспайтын, олар «азық» іздеу барысында түрлі құжаттар мен жеке басқа қатысы бар, құнды қағаздар табылған жағдайда алып кетпей, құпиялық сақтауға міндетті. Сонымен қоса табиғатты сақтау мақсатында жеңіл көлікті пайдалануды азайтып, шайтанарбаға мінуді кеңінен насихаттап жүргендердің көп бөлігі фригандар қатарынан болып табылады.
Кейінгі кезде әлемнің әр елінде статистикалық зерттеулер жүргізіп жүрген «фригандар» АҚШ-та бір адамның тұтынатын азық-түлігінің 30-50 пайызы қоқысқа тасталатынын айтып дабыл қағуда.
«Фригандар» қатарынан түрлі қызмет өкілдерін кездестіруге болады, күзетшілерден бастап, университет профессорларына дейінгі әрқилы тап өкілдері өздерінің әлеуметтік әркелкіліктеріне қарамастан, өздерін нағыз антикапиталистерміз деп санайды. Бұл жерде бір түсінбейтін жайт олар комунистік түсінік пен капиталистік ұғымның арасында қалып кеткен сияқты.
«Батыс өркениеті өнімдердің қадірін білмеуде. Күніге қаншама адамды қамтамасыз етер азық – түлік қоқысқа тасталуда. Біз неге капиталистерге ақша төлеп өнімдерін сатып алуымыз қажет» деген «фригандардың» отбасылары мен жұмыс орындары да бар ауқатты адамдар. Бір қызығы олар керекті киімдеріне дейін қоқыстан табады. Негізінен кешқұрым уақытта «жортатын» олар бұл қылықтары үшін еш ұялмайды. Америкалық «фригандардың» көшбасшысы болып саналатын Адам Вайсман «Фриганизм» философиясын капиталистерге ақша төлемеу мен ақшаны желге шашпауға негізделген деп түсіндіреді.
Ұлыбританияда тұратын фригандар осыдан бір-екі жыл бұрын The Independent басылымына өздері жайлы мақала жазып, соңынан сұхбат беріп, азықтарын тек қала қоқыстарын қопарып айыратындықтарын бірақ, араларындағы ешбір адамның ауырмағанын айтыпты.