Бүгін Қазақстанның көрнекті мемлекет және қоғам қайраткері, дипломат, журналист Алтынбек Сәрсенбайұлының қаза болғанына 10 жыл. Сонау 2006 жылдың 11 ақпанында көмекшісі Бауыржан Байбосынов пен жүргізушісі Василий Журавлевпен бірге Алматы қаласының сыртында аяусыз өлтірілген болатын. Саяси террордың көрінісі болған өлімнің басты себептері мен нағыз тапсырыс берушілері қоғамға әлі де белгісіз болып келеді. Алайда, күні бүгінге дейін Алтынбек Сәрсенбайұлының мемлекетшілдігі, саяси күрескерілігі ел аузында, өшпес мұра боп қалды. Қайраткердің «Жас Алаш» газетінде әр жылдары жарық көрген сұхбаттарынан үзінділер ұсынуды жөн көрдім.
* * *
Адамның ұяты өзi оңаша қалған кезде, бетпе-бет келген кезде кейбiр iстерiне, қимылдарына ұялатын кезi болады. Адамды басқа бiреу ұялтқанда адам ұялмайды, ол тек өзiмен-өзi қалғанда, сол оқиғаны ой сарабынан өткiзгенде ұялатын болады. Ондай кезеңдер болған және ол ендi өмiр болғаннан кейiн заңды ғой деп ойлаймын. Ал сондай сәттерде өзiңнен-өзiң ұялмайтын дәрежеге жетсең, демек басқа адам болып қалыптасқаның…
* * *
Сол кездегi жасалған әрекеттер бүгiнгi күнi де, ертең де жалғасын тауып жатса, онда бәлкiм, кейбiр, мәселелердi ашып айту керек. Уақытында айтпаған шындықтың қадiрi жоқ. Сондықтан да өткендi қазбалап, бiрнәрсесiн тiрнектеп жату, менiңше, ол саналы азаматтың атқаратын қызметi емес. Айтатын шындығың болса кезiнде айт, бетiне айт, жария ет. Айтпадың ба, үндемей-ақ қой.
* * *
Газеттердi қалай да оқу қажет. Кез келгенiн. Тiптi ертеңгi ас кезiнде де. Сонда ғана елiмiзде не болып жатқандығын түсiнесiң.
* * *
Үкiметтiк басылымдардағы «халықтың жағдайы жақсарды», «шырайы кiрдi» деген мазмұндағы мақалалар — билiк басында отырған бес-алты адамды жұбату үшiн жарияланып жатқан мақалалар.
* * *
Министр деген – саясатты қалыптастырушы және оған ықпал етушi адам. Елшi де – өте биiк лауазым. Егер министр бола отырып, елшi бола жүрiп, елдегi соңғы үш жыл iшiңде болған келеңсiз жайттарды болдырмау жолындағы әрекеттерiмдi жүзеге асыруға мұрсат бермей қойса, онда ол ортада жүрудiң керегi не?
* * *
Егер «телехабарлардың кем дегенде жартысы қазақ тiлiнде болуы керек» деген менiң ұсынысым ұлтшылдық болса, онда елiмiздiң егемендiгi жайлы әңгiменi жылы жауып қою керек. Ұлтымыздың мүддесi үшiн күрес ұлтшылдық па екен?! Кезiнде Ғабиден Мұстафин атамыз «Бiздер ұлтшылдықпен күресiп келдiк, келесi ұрпақ ұлтсыздықпен күреседi» деп айтқан екен.
* * *
Егер адамның аяқ-қолының саусақтарынан бастап тән шiруi (гангрена) басталса, әдетте оны кесiп тастайды. Дәрiгерлер солай дейдi. Және де оны кешеуiлдетпей, дереу жасайды!Бiздiң елiмiзде саяси реформа жасау қажеттiлiгi баяғыда пiсiп жетiлген. Қай жағынан алсаңыз да. Мейлi объективтiк, мейлi субъективтiк тұрғыдан болса да. Әсiресе, субъективтiк жағынан. Мiне, сол «субъективтiк» дегенiмiз - шiрудiң-қағынудың нақ өзi. Ол қанға тарап, барлық тәндi бүлдiрмей тұрғанда, бүгiн кесiп тастау керек. Ертеңге қалдырса, одан да көбiрек кесуге тура келедi. Бұл - күн тәртiбiндегi басты мәселе.
* * *
Ұлт мемлекеттiң тiрегi болсын десек, қазақ халқы қала халқына айналуы керек. Сонда ғана қазақ тiлi мемлекеттiк тiл болады. Ауылда отырған қазақ халқы ешқашан казақ тiлiн мемлекеттiк тiл жасай алмайды. Саясат қалада жасалады. Ауыл халқы қалаға келсе, қазақ тiлiн мемлекеттiк тiл ретiнде қалаға алып келедi. Тiл мәселесi де, ұрпақ мәселесi де шешiледi. Қалада азаматтардың жан-жақты дамуына мүмкiндiк мол. Жаңа технологияларға, жаңа кәсiптерге үйренедi. Қаланың жаңа тұрғындары үшiн арзан да болса үйлер салу керек. Бiз осыған каржы жұмсайық.
* * *
Қазақты кедейшiлiктен құтқарудың жалғыз жолы – демократия. Мен Семейдiң бiр газетiне осылай деп сұхбат бердiм. Себебi, қазақ халқының несiбесi – мұнай мен газды, одан түскен табысты Қазақстан халқына әдiл бөлудiң бiрден-бiр жолы – тек демократиялық құрылым. Басқадай құрылым жағдайында мұны орындаудың мүмкiн еместiгiне көзiмiз жеттi. Сондықтан, қазақ халқының тамағының тоқ, киiмiнiң бүтiн болуына тек демократия ғана мүмкiндiк жасайды.
* * *
Жалпы алғанда, бiзге бiртұтас экономикалық аймақ керек. 150 миллион халқы бар Ресеймен сауда-саттық жасағаннан жаман болмаймыз. «Ресейдiң темiржол, мұнай құбырлары арқылы өнiм тасығанда, оның өз кәсiпорындарына қандай тариф болса, бiзге сондай тариф берсiн» деген талаптың бiз үшiн мәнi зор. Дәл қазiр бiз үшiн тариф үш есе қымбат. Затыңды Ресей арқылы алып өткенше, оның құны аспанға шығып кетедi. Бiртұтас экономикалық кеңiстiк сол ауыртпашылықтан құтылу үшiн керек.
* * *
Мен Қазақстанның өзiнiң мүмкiндiгiн пайдалана алмай, босқа жiберiп алған мемлекет болғанын қаламаймын. Тек мен ғана емес, менiң буыным да. Бiзден кейiнгi буын да.