Әуежайда отыр едік. Залдағы экраннан белгілі альпинист Мақсұт Жұмаев қатысқан жарнамалық роликті көрсете бастады. Қасымда отырған бейтаныс кісі альпинистің қазақылығын сынай бастады. «Бұл қазақ емес» деген сөздерді естіп қалдым. Сынды қазір екінің бірі айта беретін болды ғой. Қазақ туын әйгілі шыңдарға желбіреткенінің өзі ұлтжандылығы емес па деп ойладым, іштей. Үйге келген соң, интернетті қарап, Жұмаев туралы ақпарат іздеген едім. Біраз ақпарат шықты. Айтқан ойларына қарап, оның қазақылығына еш күмәнім қалмады.
Мақсұт Жұмаев - қазақтан шыққан тұңғыштардың бірі. Олай деуге себеп – ол әлемдегі барлық «сегізмыңдық» шыңдарды оттегі құралынсыз бағындырған тұңғыш қазақ. Мұндай үлкен қатерге бас тіккен әлемдегі 12 альпинистің бірі. Әлемдік деңгейде жетістікке жеткен санаулы алыптың бірі.
Оны тілі бөлек дегенмен қазақылығын сақтап қалған, ұлты үшін мақтанатын ұлтжандылардың бірі. «Алып адамның» алтын ойларын назарларыңызға ұсынамыз.
Қазақ таудың алыптығын түсінген. Мәселен, «Хан тәңірін» қастер тұтқанда, оның Қазақстанның ең биік нүктесі екенін білген жоқ қой. Бірақ, соған қарамастан оның биіктігін сезіне білген. Нарынқол жақтан келе жатқанда, қасқырдың тісі сияқты ақсиып, күн батқанда қан қызыл түске боялады. Өте әдемі! Гималайда тұрған үндістер, непалдықтар «таудың басында құдайлар өмір сүреді, олардың шырқын бұзуға, шыңға шығуға болмайды» дейді. Ал қазақтар керісінше, бір біріне тілек айтқанда «биіктерді бағындыр, шыңдарға өрлей бер», деп тілек айтады.
Қазақ екендігім мені үнемі қамшылап отырды. Менде альпинизмде жетістікке жеткен «алғашқы қазақ» атану сияқты менмендік те болған емес. Менің қолымнан бұл іс келетініне ғана қуанам. Мақтан тұттым!
Спортта да сегіз мыңдық шыңға шығу мүмкіндігін елдегі титулды ұлттың өкілі болғаным үшін берілгендігін айтқандар табылды. Әрине, бұл менің көңіліме келді. Сондықтан үнемі өзіме және командаға жайдан-жай алынбағанымды дәлелдеуге тырыстым. Бүгінгі күнге дейін солай істеп келемін. Ал қазақ болып өмірге келгеніме ризамын.
Менің білетінім: адам қайықты алып, ашық мұхитқа шығуы керек. Содан кейін сол әлемге сіңісу керек. Жер шарының ең үлкен сахараларын жалғыз өзі жүгіріп өткен Марат Жыланбаев солай істеді. Ол – әлем адамы. Мен де сол әлемге сіңістім. Бірақ бойымдағы нөл бүтін миллиондаған бір түйір бөлшек – қазақтығым қалған пайыздарды жеңіп, қазақ екенімді мақтан тұттым. Катмандуда, Альпы дүкендерінде: «кәріссің бе, әлде жапонсың ба?» деп сұрайтындар бар. Мен үнемі: «Қазақпын!» деп жауап беремін. Әлемге өзімнің қазақ екенімді мақтанышпен көрсете аламын. Әркім құрметке ие. Бәріміз бір клеткадан жаралған Жердің баласы екенімізді түсінеміз. Соны біле тұра – қазақ екеніңді ұмытпауым керек… Мұны Қазақстанда туып-өсіп, осы жерде тұрған кезде толық сезіну қиын.
Өзіңді қазақпын деп сезініп, өз ісіңді бәрінен де жақсы істеу – патриоттық. Не істесең де: киім тік, адам емде – басқалар ісіңе дән риза болып, шын ниетімен: «рахмет!» десе, патриоттық деген – осы. Сонда адам өз жеріне, қоғамға, ұлтына қажеттігін түсінеді. Базардан «Қазақстан құрамасы» деген жазуы бар куртканы сатып алу – бір бөлек, ауыр жаттығу арқылы Қазақстан құрамасына еніп, олимпиада ойындарында алтын медаль алу – екінші басқа. Тоқтар Әубәкіров үлкен өмірлік жолдан өтіп, ғарышқа ұшты. Ол ұлттың ұрпақ жалғастығын жақсы түсінді.
Қазақтың баласы болғандығы, ата-бабамыз қазір Қазақстан деп аталатын осы жерді сақтап қалғаны – мақтаныш. Менің астымдағы мәшинемнен өзге ештеңем, меншігімде ұлтарақтай жерім де жоқ. Бірақ қазақтың бүкіл жері – менікі! Оны ешкімге бермеймін! Оған ауыз салғысы келетіндердің желкесін үзуге даярмын. Өйткені оның құнын жақсы білемін. Оны менің бойымдағы аталардың рухы айтады. Қазақтар үшін атамекен, әулет, отбасы – ең қастерлі ұғымдар.
Бұл – менің жаратылысым, ұлтыммен өзімнің тоғысуымның, бірлігімнің көрінісі. Менің патриоттығым – осында шығар.
Адам таудың басында тұрып, үлкен мақсаттар қойып, өзі содан қорықпағанда, тағдыр соған жетуге мүмкіндік береді. Адамдар отбасымен, жерімен, тарихымен үйлесімді тіршілік кешкені абзал. Біз жақсы ұлтпыз! Ешкімнен кем де, артық та емеспіз. Өйткені, бәріміз бірдейміз.
Бірақ біздің өзгешелігіміз де бар: көзіміз қысыңқы, қазақ тілінде сөйлейміз, өз тарихымыз бар. Қанымыз бен генімізге құлақ салуымыз керек. Дәл қазіргі таңда әлемге қазақ екенімізді көрсетуіміз маңызды.
Мен қазақпын ғой. Сондықтан қашан да еркіндікке жаны құштар адамдардың жолын таңдаймын. Бұл жол – нағыз сол еркіндікті сүйетіндердің жолы. Оның үстіне, биікке (альпинизм туралы-ред.) ұмтылғанның несі жаман?! Өзің жан-тəніңмен сүйетін дүниеден қалай жалығуға болады. Əрі бұл менің қолымнан келетін іс.
Басқа саланы білмедім, бірақ альпинизм бойынша әлемдегі осы сала мамандары, яғни бізді көргендер, танысқандар қазақтардың досын жолда қалдырмайтынын, қолдан келер бар көмегін аямайтынын біледі. Тіпті, тауда қасыңдағы серігің жүре алмай, қиналып қалған жағдайда да бірінші болып шыңға шығамын деп ешбір қазақ басқа мемлекеттің өкілін жолда тастап кеткен емес. Осындай ұсақ көріністердің өзі басқа елдің Қазақстан туралы ойын өзгерте алады.
Көптеген жағдайлар болып жатады. Топтың алдында жүріп жіп іліп отыру қажет болады. Бұл өте ауыр және жауапты жұмыс. Міне, осындай істерге көбінесе қазақтар кіріседі, қанша қауіпті болса да көш бастайды және ол үшін жеңілдік немесе ақы сұрамайды. Бұл жайдан-жай емес. Бұл Кеңестік альпинизм тәрбиесінен қалған. Ал біз – барлығымыз Кеңестік адамдардың қандай болғанын білеміз. Ол – теңгені емес адамдық қасиеттерді, құндылықтарды жоғары қояды. Міне, осындай ұлттық болмысымызбен-ақ біз еліміздің имиджін қалыптастырып келеміз.
Альпинизм бойынша ең биік шыңдарға шығу жағынан алғанда Қазақстанның беделі өте жоғары. Себебі, Қазақстандық альпинистер нәтижелі еңбектерімен өздерінің мықты екенін дәлелдеді. Статистикаға көз жүгіртсек, әлемдегі барлық биік шыңдарды бағындырғандар ішінде үш қазақстандық бар. Және осы үш Отандасымыз бұрын ешкім жүріп өтпеген жаңа және ең қиын жолмен әрі қосымша оттегі апаратын қолданбастан биік шыңдарға көтеріле алды. Дәл мұндай қадамға басқа ешбір ұлт өкілі барған емес. Төрт кәріс, төрт итальяндық, бір неміс, бір американдық бар екені рас, бірақ сонымен қатар, бірде-бір ағылшын және жапондық жоқ. Олар әлемдегі дамыған алпауыт мемлекет бола тұра, альпинизм жағынан ешқандай жетістікке жете алмаған. Ал Қазақстан бұл сала бойынша әлемде 1-ші орында деп зор мақтанышпен айтуға тұрарлық. Бірақ бұл жайлы өзіміздің табиғи ұяңдығымыздан айқайлап айта алмаймыз. Бір жағынан біздің ұяңдығымыз, яғни мақтаншақ еместігіміз де қазақтың ізгі қасиеттерінің бірі деп есептеймін.
Өмірде белгілі бір биіктікті бағындырған адам ретінде Қазақстанның жастарына кеңес бергім келеді. Себебі, еліміздің жастары қатарында өзім де бармын. Біз–Қазақстанның тәуелсіздік жылдарында өсіп, өмірімізді өз еркімізбен ұйымдастырып, жеке тұлға ретінде қалыптастырдық. Бұл қиынға соққан жоқ. Себебі, мемлекет бізге сенім артып, бүгінге дейін жастарға қолдау жасап келеді. Осы орайда жастарға: «Басқаға жалтақтамай, ешкімге арқа сүйемей, алға қойған мақсатқа жетуге ұмтылыңдар», – дегім келеді.
Кез келген адам өзіне ұнайтын ісімен айналысып, сол саланың маманы, хас шебері болғысы келеді. Кейбіреулер қарулы күштер құрамына енсе, енді біреулер медицина саласын таңдап, болашақта адамдардың өмірін сақтап қалатын білгір дәрігер болуды армандайды. Мен де кезінде спортты таңдаймын, осы жолда Қазақстанның Туын әлемнің биік шыңдарына шығарамын деп ойламаған шығармын, әйтсе де мен мұны жасадым және бұл үлкен мәртебе екенін сезіне алдым.
Жастарға да айтарым – кез келген алға қойылған биік-биік мақсатқа жету үшін бар күш-жігермен тырысу қажет. Әрине, материалдық жағдайды ойлаған да дұрыс, бірақ туған Отаның бар екенін ұмытпау қажет. Біз, қазақ жастары, өз қолымызбен Отанымыз үшін көп нәрсе жасай аламыз. Ол қолымыздан келеді. Ел өмірінде өз қолтаңбамызды да қалдыруға мүмкіндігіміз мол және еліміздің тәуелсіз мемлекет болған кезеңіндегі тарихына үлес қоса аламыз. Ол үшін Отанға деген сүйіспеншілікті, ұлттық патриотизмді басты мақсат етуіміз керек. Қиын жолдан өтіп, биікке көтерілу кезінде өзімнің Қазақстанның атынан шыққаным маған үлкен күш берді. Бойымды керемет бір сезім биледі. Осындай Отанға деген сүйіспеншілік әр қазақтың бойынан табылса екен деймін.
Әлемде Қазақстанға білікті спорт шеберлерінің табысы, инновациялық жаңалықтар немесе жаңа жобада жасалған құрылыс бойынша баға бермейді. Меніңше, басқалар қазақтарды көргенде, жақынырақ танып-білгенде ғана біздің еліміз туралы біле бастайды. Бүкіл әлемдегі адамдар бірдей, арамызда айтарлықтай айырмашылық жоқ, десек те, шетелдіктер қазақстандықтардың не істеп жатқанын, белгілі бір биіктерге қалай жетіп, адамдардың өмірде қандай екенін білгенде ғана біз әлемге таныла аламыз деп ойлаймын. Әр қазақстандық, әсіресе, жастар өздерін жеке тұлға ретінде тәрбиелесе, олар жаңалық ашудан қорқақтамаса екен деймін. Себебі, кез келген елдің болашағы тек алға қарап, жан-жағына жалтақтамайтын жастардың қолында екенін барлығымыз білеміз.
Жастар да Қазақстанның тарихы мен болашағы өздерінің қолында екенін сезінуі тиіс. Ең бастысы – өзіңе деген сеніміңді және ұлттық рухыңды жоғалтпау. Қазақстанда ел болашағына, қоғамдық шараларға белсенді араласып жүрген адамдар өте аз деп жатады. Шын мәнінде солай. Бірақ олар қарапайым халық қатарынан жоғары тұратын, өздерінің болашағы үшін алаңдамайтын адамдар. Себебі, болашақты өздері жасап жатыр. Сондықтан батыл қадам жасаудан тайсалмау керек, соған ұмтылу қажет. Мен де ауылдан, қарапайым отбасынан шыққан адаммын және үш күннен кейін омырауыма «Құрмет» орденін тағады деп болжамаған едім. Бұл әрине, менің өмірімде болған үлкен оқиға. Бүгінгі тәуелсіздік жағдайындағы Қазақстанның жастары кез келген саланың биік шыңына шығудан қаймықпаса, жан-жағына жалтақтамай, нық әрі батыл қадамдарға барса екен деймін. Осы жолда сәттілік тілеймін!