2007 жылы журналистика курсын оқып, 2009-да осы салаға келгелі бері сұхбат менің жаныма жақын, көңіліме ыстық форматқа айналды. Әсіресе, әңгіме-дүкен құрып отырған адамның айтқанын өзіңнің сұрағыңмен араластырмай, таза жауап түрінде жариялаған, жауап болғанда да арасынан теріп-теріп алып, ел алдына шығарған тым-тым ұнайды. Соным жай ғана ұнау, яки "әй, қойшы, бір істермін" деңгейінде қалмасын деген оймен, ешкімнің алдынан кес-кестеп өтпеспін деген үмітпен "Сұрағы жоқ сұхбаттар" атты айдар бастамақ болып отырмын.
Ескерту: үзінділер осыған дейін жарияланған сұхбаттардан алынады және оларға сілтеме беріледі.
Асанәлі Әшімов
Адам қай дәуірде де, қай жасында да өзіне тән еңбекпен айналысып, өмірін қызықты да мағыналы етіп өткізуі керек.
Мен сахнаға шыққанда рахат табамын. Қазір сондай жас шамасындамын.
Кадр-мамандардың тарихқа үңілуінде кемшілік басым. Америкадан киногерлер келді. Олар таңғалып, «сіздерде кино жанрындағы материалдарыңыз мол екен, біз қызғанышпен қараймыз, бізде материалдар бітті, таусылды» дейді. Міне, көрдіңіз бе? Барлық елдердің ШЫҢҒЫС ХАН туралы киноға жабыса беретіні — сол. Өйткені ол материал бай және күшті ғой. Сондықтан біз төл туындыларымызға келуіміз керек. Батырлар жыры, лиро-эпостық жырлар «Қыз Жібектен» кейін тоқтап қалды. Ал негізгі өнер тарихта жатыр.
Рас, режиссер көп нәрсені жасайды. Бірақ актерда өзінің рөлінің авторы болуы тиіс. Сонда ғана керемет бейне туады.
Біздің қара халық өмір бойы дағдарыста деп айтар едім мен. Соғыс болмаса, су мен нан болса біздің халық отыра береді, сондай көнбіспіз. Бұл кейде пайда берсе, кейде зиян әкеліп жататын қасиетіміз. Бірақ солай екен деп намыссыз, ынжық болуға болмайды, айтатын жерінде аямай айту керек.
Бізде бір ентігу бар. Мәселен, жай жүріп келе жатқан адам мен желе-жортып, асығыс келе жатқан адамның әңгімесі екі түрлі болады. Тіпті ентікпе пайда болуы мүмкін...
Бүгін өнер академиясында режиссурадан сабақ беріп жүргендер не режиссер емес, не тәжірибесі бар маман емес (кейбірі тіпті театрдың маңына да бармаған) кездейсоқ адамдар. Олар балаларға не айтсын? Балалар осыдан соң театрға келеді. Театрларда да ортадан төмен күлді-көмеш режиссура. Олар жас актерларға не айтсын? Өз деңгейіндегі бірдемелерді айтады да қояды. Тобырдың шаңынан озып шығатын сәйгүлік болмай тұр қазір.
Кинода аяғына шейін шығатын жалғасқан қызыл сызық болу керек. Бастауы бар, көтерілетін, түсетін жері бар. Аяғына жеткенше сол сызықтан шықпау керек.
Өнерде сен оза бастасаң жаныңда жүрген досыңның өзі де дұшпан болып шығатыны ақиқат. Мұндай дұшпандар да керек, мен кейде жастарға «дұшпаның көбейсін» деп бата беремін, бұл жердегі дұшпан сені өлтіретін жау емес, өнерің алға басып, ісің дөңгелегеннен кейін пайда болатын көре алмаушы қызғаншақтар.
Актер сахнаға кіре білуі керек, сосын содан кете білуі керек. Жас келді, партнерлар кетті. Өлгені өлді. Өлмегені қартайды. Жастардың арасында салпақтап жүре беруге де ыңғайсыз. Теке сияқты бас болып жүруге де болады ішінде. Бірақ шайқалақтап жатып қалмай, әуре боп тележкамен жүріп ойнап, сосын жұрт саған мүсіркеп қарайтындай жағдайға жеткізбей кету керек.
Кісіге өмірінде шын дос табуы қиын. Сосын адал жар табу қиын. Адал жар тапқан адам - ол бақытты.
Жалпы, біздің халық, қарапайымы болсын, мейлі интеллигенциясы болсын, киноға тарих ретінде қарайды. Ол дұрыс емес. Кино – өнер.
Бекмамбетов – экшннің шебері. Бірақ ол бізге қажетті тарихи деректі немесе қазаққа керекті көркем мәні бар фильмді түсіріп береді деу қиын. Өткенде Тимурмен жолығып қалғанда ол: «Сізде киноға тақырып бар ма?» – дейді, мен оған: «Тақырып деген жетеді, тіпті сен ойлағаннан да көп», – дедім.
Шындықпен өмір сүру дегеніңіз өте қиын.
Актер бақыты – өзін-өзі табуы, экранға жұғымы және сахнадағы ойнаған кейіпкерін деңгейіне жеткізіп, рақаттанып шыққаны, міне, осы – бақыт.
Мен өнердің адамымын. Менің алаңым, тұғырым, мінберім – сахна. Бар ойымды, өнерімді халық қолдаса, қол соқса, маған одан артық сыйлықтың керегі жоқ.